Του κ. Μιχαήλ Τσακιράκη
Θεολόγου - Εκπαιδευτικού
ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ
ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΡΕΘΥΜΝΟΥ 2014
ΡΕΘΥΜΝΟ
25-10-2014
Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης
Νεομαρτύρων Απολυτίκιο
Νέοι
μάρτυρες παλαιάν πλάνην καταστρέψαντες ύψωσαν πίστιν των Ορθοδόξων και στερρώς
ηγωνίσθησαν την γαρ ανόμων θρησκείαν ελέγξαντες εν παρρησία Χριστόν ανεκήρυξαν
Θεόν τέλειον. Και νυν απαύστως πρεσβεύουσι δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος…
Προϊστορία: Μάρτυρες
Ο απόστολος στην προς Εβραίους ομιλεί περί νέφους μαρτύρων αγίων που μας
περιβάλλει και μας προσκαλεί να αποφεύγουμε την αμαρτία τρέχοντας με υπομονή
τον προκείμενο αγώνα και αποβλέποντας στον αρχηγό και τελειωτή της πίστεώς μας
Ιησού Χριστό. Και βλέπουμε σήμερα πώς το
νέφος αυτό των μαρτύρων πώς πλατύνεται και διευρύνεται με νέους μάρτυρες! Κι
ενώ ο όρος ξεκίνησε μετά την εικονομαχία επεκράτησε για τους ακόλουθους: στα
δύσκολα εκείνα χρόνια της τουρκοκρατίας και βενετοκρατίας οπότε προκλήθηκαν
πολλοί μαρτυρικοί θάνατοι κυρίως Ελλήνων αλλά και άλλων χριστιανών ορθοδόξων
Σλάβων, Ιβήρων/Γεωργιανών, Αιγυπτίων, Βουλγάρων κά όπως και Τούρκων ακόμα που
ασπάστηκαν το χριστιανισμό και η καθημερινή ειδησεογραφία εν έτει σωτηρίω 2014
μας δίνει όλο και άλλα στοιχεία...
Ο Πρωτομάρτυς
Όλοι αυτοί οι νεομάρτυρες ακολούθησαν τον Πρωτομάρτυρα και Αρχιμάρτυρα
τον Κύριο Ιησού Χριστό που πρώτος έδωσε το τίμιο αίμα Του για τον πεσόντα
άνθρωπο. Πιστός άχρι θανάτου στο Θεό ο λαός Του όπως βλέπουμε με τους άγιους
νεομάρτυρες που δεν προδίδουν την πίστη και την ΚΔ κι ας τους πιέζουν πολλοί
και τους προκαλούν και αφόρητα τους βασανίζουν για να αρνηθούν να κρύψουν ή να
αποσιωπήσουν να μην ομολογήσουν την πίστη τους για να μη ζημιωθούν στη ζωή τους
και σε άλλα πρόσκαιρα αγαθά που έχουν ή που τους δίνουν για να αρνηθούν την
πίστη τους στο Χριστό. Εκείνοι όμως ομολογούν ότι έχομεν Αρχιερέα Μέγαν
διεληλυθότα τους ουρανούς Ιησούν τον Υιόν του Θεού κρατώμεν της ομολογίας
ομολογούντες τον αληθινό Τριαδικό Θεό και τον Ιησού Χριστό ως Θεάνθρωπο
φυλάσσοντας την καλή ομολογία που πρώτος πάλι ομολόγησε ενώπιον του Πιλάτου
Εκείνος και καλή ομολογία είναι ότι αυτός είναι ο Υιός του Θεού. Κι ό, τι ομολόγησε Εκείνος ομολογούμε κι εμείς στο
βάπτισμα και μαρτυρούμε ενώπιον εχθρών του Χριστού εάν μας ζητηθεί. Πας ουν
όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν των ανθρώπων ομολογήσω καγώ εν αυτώ
έμπροσθεν του Πατρός Μου του εν ουρανοίς…
Οι Μάρτυρες και Ο Πρωτομάρτυς
Εν εμοί; Κατά τον άγ.Γρηγόριο Παλαμά μόνο με το Χριστό και τη βοήθειά
Του μπορεί ο Χριστιανός να ομολογήσει με παρρησία και ευσέβεια και ταυτόχρονα
απαιτείται και από τους χριστιανούς η καλή συμπεριφορά και καρτερία και
προαίρεση δηλαδή η συνέργειά του. Αλλιώς προτιμάνε κάποιοι δυστυχώς όχι Χριστό
αλλά χρυσό…κι ο Χριστός είναι ανενδεής αλλά εμείς έχουμε ανάγκη σωτηρίας και
τελειοποιήσεως πνευματικής. Ομολογώντας εκφράζουμε την ειλικρινή αγάπη και
πίστη στο Θεό αγάπη που δίνει και τη ζωή της όπως βλέπουμε να κορυφώνεται αυτή
η αγάπη στο μαρτύριο αυτών των αγίων έχοντας ξεπεράσει όλα τα φθαρτά και όντας
γεμάτοι ταπείνωση κι ελπίδα στο Θεό και τις υποσχέσεις Του..
Η αξία των νεομαρτύρων
Πώς να μην είναι πρέπον να ευχαριστούμε το Θεό βλέποντας κάτω από το
σκληρό ζυγό και αιχμαλωσία των κρατούντων τόσους αθλητές; Για να φυλάξουν την
ελευθερία και ευγένεια της χρ.πίστης καταφρόνησαν δόξα-πλούτο-τρυφή και κάθε
σωμ.απόλαυση παραδόσαντες τον εαυτό τους στο θάνατο. Τόσο φόβο μελλούσης
κρίσεως είχαν και πόθο ουρανίων αγαθών και τόση πίστη στέρεη στην ψυχή αλλά και
ελπίδα αυξημένη στη φαντασία πυρ θ.αγάπης στην καρδιά αναμμένο ώστε να τρέχουν
σαν τα πρόβατα επί σφαγήν! Να λογαριάζουν τα βάσανα για γλέντια και τις φυλακές
για παλάτια τα δεσμά για χρυσά στολίδια τις ατιμίες για τιμές θλίψεις για αναπαύσεις
φλόγα πυρός δροσιά και ανάψυξη μαχαίρια για παιχνίδια και τέλος σκληρότατο
θάνατο για ζωή αιώνιο! Αυτή η ομολογία η μαρτυρική κι ο θάνατος αποδεικνύουν
την εν Χριστώ τελειότητα του Μάρτυρος άλλοτε αποτέλεσμα μακράς πορείας και
αγώνα αύξησης πίστεως και αγάπης εν Χριστώ κι άλλοτε στιγμιαίας μεταστροφής και
πλήρους αναθέσεως της ζωής του μάρτυρα στο Θεό ακόμα και μέσα σε λίγα λεπτά
έγιναν αφάνταστες μεταστροφές στο χριστιανισμό έστω παρακινούμενοι από άλλους
μάρτυρες και τα μαρτύριά τους κι ας είναι και αβάπτιστοι.
Η Αγάπη
Και πάντως την ομολογία απαιτεί
ο Χριστός από μας ως έκφραση αγάπης στον συνάνθρωπο αφού κι ο Κύριος έπαθε και
για τους σταυρωτές Του κι έτσι ασφαλώς η αγάπη έξω βάλλει τον φόβο -πβ.
άγ.Δημήτριο και το μαθητή του Νέστορα κά. Οι νεομάρτυρες τώρα έρχονται να
συνεχίσουν την αγρύπνια της Ορθοδοξίας να μη διακοπεί το ακοίμητο καντήλι της
πίστεώς μας και να μη ξεραθεί το χώμα ουδόλως από τη στέρηση του αίματος των
μαρτύρων ψάλλοντας το καινό άσμα του εσφαγμένου αρνίου κι αν αλλάζουν οι εποχές
κι οι τύραννοι ονόματα η απαίτηση από μέρους τους η ίδια: άρνηση…αλλά κι από
τους νεομάρτυρες η ίδια ακλόνητη θέση…και πότε; Τότε που η ευσέβεια κι η αρετή
εξέλιπε κι η κακία επερίσσεψε λέει ο άγ.Νικόδημος. γιατί; Κατά το φιλομάρτυρα
άγ. Νικόδημο 5 είναι οι λόγοι.
1) Ανακαινισμός όλης της Ορθοδόξου πίστεως όπως βλέπουμε και
από την ταυτότητα των ονομάτων και των μαρτυρίων
2) Καθιστώνται αναπολόγητοι οι αλλόπιστοι
3) Δοξάζουν την Α.Εκκλησία μας και καταισχύνουν τους
κακόδοξους αφού μετά το σχίσμα μάρτυρα δεν παρουσίασαν
4) Δίνεται παράδειγμα υπομονής για όλους μας γιατί χωρίς
αυτούς αμφιβάλλουμε εάν διατηρείτο Ορθοδοξία αλλά και ο ελληνισμός και έστω με
το μαρτύριο της προαιρέσεως λογιζόμενοι
5) Αποτελούν θάρρος και κίνητρο συμπεριφοράς εξαιρέτως για
τους αρνητές και πρέπει να τονιστεί ότι είναι οι κατεξοχήν αντιστασιακοί της
κατοχής εκείνης όχι με σαμποτάζ που θα έφερνε και αντίποινα αλλά ομολογώντας ως
εξιλαστήρια θύματα των κατακτητών και επιτρέποντας να ξεσπάσει πάνω τους η οργή
κατά του ορθοδόξου λαού με αποτέλεσμα να σώζεται το ποίμνιο όπως έγινε με τον
Πατριάρχη Γρηγόριο που έσωσε έτσι από σχεδιαζόμενη ομαδική γενοκτονία τους
Ρωμιούς! Υπήρξαν όντως τα χελιδόνια της εθν.ανεξαρτησίας και οι πρωτοκορυφαίοι
αντιστασιακοί του νεότερου ελληνισμού και εμπροσθοφυλακή των αγωνιστών της
εθνεγερσίας του 1821 έστω κι αν μαρτύρησαν έτσι αφανώς πν.αντιστεκόμενοι όλοι
τους και σε αυτούς οπωσδήποτε χρωστάμε την πίστη και την ελληνικότητά μας.
Γράφει ιστορικός της εποχής ότι η ανεξαρτησία της Ελλάδος δεν υπογράφηκε με το
Σύνταγμα αλλά με το αίμα του ιερομάρτυρος Πατριάρχου και όλων των άλλων
νεομαρτύρων…
Νεομάρτυρες επί Τουρκοκρατίας και
Φραγκοκρατίας
Στο Κρητικόν Πανάγιον υπάρχουν νεομάρτυρες
και στις δυο κατοχές:
Καταγράφονται ως νεομάρτυρες επί
Λατινοκρατίας…
18 Απριλίου Ανθίμου του ομολογητού υπό
Λατίνων τελειωθέντος
Δες και ακόλουθα:
Άγ.Νικόδημος ο Αγιορείτης Συναξαριστής
των 12 μηνών ο Πρώτος του Αγ.Όρους και Βατοπαιδινοί, Ιβηρίτες, Ζωγραφίτες και
κελλιώτες νεομάρτυρες:
22 Σεπτεμβρίου 26 οσιομάρτυρες
Ζωγραφίται οι ελέγξαντες τους Λατινόφρονας τον τε βασιλέα Μιχαήλ και πατριάρχην
Βέκκον επάνωθεν του πύργου πυρί τελειούνται
5 Δεκεμβρίου οι άγιοι οσιομάρτυρες οι εν
τοις κελλίοις του Άθω κατοικούντες οι τους Λατινόφρονας ελέγξαντες τον βασιλέα
φημί Μιχαήλ και τον Πατριάρχην Βέκκον ο μεν πρώτος απηγχονίσθη οι δε λοιποί
ξίφει ετελειώθησαν
4 Ιανουαρίου ο όσιος Ευθύμιος ο
ηγούμενος της Μονής του Βατοπαιδίου ο ελέγξας τον λατινόφρονα βασιλέα φημί
Μιχαήλ και Βέκκον τον Πατριάρχην εν τω βυθώ τελειούται
13 Μαϊου μοναχοί οσιομάρτυρες Ιβηρίται
οι τους λατινόφρονας ελέγξαντες τον βασιλέα φημί Μιχαήλ και τον Πατριάρχην
Βέκκον εν τη θαλάσση βληθέντες τελειούνται(ΙΜ Βατοπαιδίου, Ιβήρων, Ζωγράφου και
Ξενοφώντος, 13ος αι.)
Πβ.19 Μαϊου 13 οσιομάρτυρες ομολογητές
εν Καντάρα Κύπρου(13ου)…
Και οι υπόλοιποι επί τουρκοκρατίας…
Γεωγραφική κατανομή νεομαρτύρων
Γεωγραφικά
οι άγιοί μας σήμερα παρουσιάζονται ως εξής απάκρη σ’ άκρη της Κρήτης βάσει του
κρητικού παναγίου:
Αλικιανός Κυδωνίας,7Φεβρ.
& Κίσσαμος,14Ιουλ.
Χανιά,14Ιουλ
Σφακιά, 15Σεπτ.,15Μαρτ,Κυρ.μετά την
15Αυγ.
Ρέθυμνο,28Οκτ.,9Ιουλ.,18Αυγ.
Ηράκλειο,
20Σεπτ.,22Νοεμ.30Δεκ.,20Μαρτ.,10Απριλ.,14Ιουλ.
Φουρνή,1Μαϊ
Κριτσά,11Ιαν.
Σητεία, Μαϊ14
Ιούν.23 όλη η
Κρήτη
Κατηγοριοποίηση νεομαρτύρων κρητικού
παναγίου
ΠΙΝΑΚΑΣ
ΜΕ ΑΝΑΛΥΣΗ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ
Τον 17ο αιώνα λοιπόν που αρχίζει η τουρκοκρατία στην Κρήτη έχουμε 3
περιπτώσεις νεομαρτύρων 1643-1681-1697: αρνησίθρησκος
που επανήλθε μέσω άλλου κρητικού λογίου ο ένας κι οι επόμενοι 4 επίσης
αρνησίθρηκοι που επέστρεψαν ενώ λήγοντος του αιώνος εμφανίζεται και η περίπτωση
που αποκαλύφθηκε ως κρυπτοχριστιανός
ύστερα από το γάμο του με μωαμεθανή… Τον 18ο αιώνα τώρα έχουμε 3
πάλι περιπτώσεις που αξίζουν εξετάσεως προσεκτικής. 1792-1793(2) και έχουν ως
εξής: και πάλι αρνησίθρησκος που
επέστρεψε και αφού δημιούργησε οικογένεια μαρτύρησε ενώ οι επόμενοι δυο κατόπιν
διαβολής και κορυφαίος ο ιερομάρτυς Λάμπης επίσκοπος…Τώρα τον
επόμενο αιώνα τον 19ο και ενώ πολλοί Έλληνες έχουν ήδη απελευθερωθεί
για ευνοήτους λόγους η Κρήτη περιμένει τους νεομάρτυρές της να την απελευθερώσουν
και πράγματι 10 περιπτώσεις έχουμε ιδιαίτερες:
1804-1811-1818-1821-1822-1824-1826-1832-1867 και αρχίζουν από ένα εξωμότη που έγινε ιερομάρτυς και
ακολουθούν άδικη κατηγορία φόνου, εξωμοσία σε μικρή ηλικία και έπειτα ιερομαρτυρία, και με επικεφαλής
τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη που δίνει πρώτος το παράδειγμα ως μέλος της ΦΕ ο
ίδιος και αρωγός της και που με κάθε μέσο έσωσε το ποίμνιο από άδικη γενική
σφαγή των Ρωμιών με τον ψεύτικο αφορισμό που ήρε πριν απαγχονιστεί και
αναφέρεται και στο Ημερολόγιο του Πατριαρχείου και για ένα άλλο σπουδαίο λόγο
μουσικό αυτή τη φορά δις μάλιστα στον πρόλογο του Παναγιωτάτου Οικουμενικού
Πατριάρχη μας κκ Βαρθολομαίου όστις εκ
σεβασμού προς την μνήμην και προσφοράν του αφιέρωσε το 2014 δια την εκκλησιαστικήν μουσικήν παράδοσιν
και την πατροπαράδοτον μουσικήν κληρονομίαν 8Νοεμβρίου 2013(ο Πατριάρχης
Γρηγόριος παρά την πολυτάραχη εκείνη
περίοδο εμερίμνησε και δια την σύστασιν μουσικού τυπογραφείου όπου μπορούσε
βέβαια)…και έρχεται ο μεγάλος ξεσηκωμός με τόσους και τόσους νεομάρτυρες
κληρικούς και λαϊκούς στα 1821-2 απ’ άκρου σ’ άκρο της νήσου. Την ίδια περίπου
εποχή οι ενθάδε εξαιρετικώς εορταζόμενοι άγιοι 4 κρυπτοχριστιανοί και
ακολουθούν για λόγους αισθηματικούς αλλά και οικογενειακούς πάλι με σύζυγο
μωαμεθανή αρνησίθρησκος που μεταμελήθηκε και δε θα έλειπε και ο υιός ιερέως αγγελιαφόρος της ένδοξης
κρητικής επαναστάσεως το 1867 παρά το Χάττι-Χουμαγιούν και όσα ψευδώς
υπόσχονταν οι Τούρκοι! Τι να πούμε για τον τελευταίο σπαραξικάρδιο σφαδασμό της
Κρήτης αναβοά σύγχρονος των γεγονότων! Τι να πούμε για τον ηγούμενο του
Αρκαδίου Γαβριήλ και τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση του νέου τούτου μάρτυρος
κληρικού;
Οι νεομάρτυρες στην εποχή τους
Κι εννοείται ότι όλοι τότε έτρεχαν και συνωθούντο να δουν τον αγώνα τους
και προσεύχονταν και συνέπασχαν με τους μάρτυρες αυτούς οι εκκλησίες γέμιζαν
και υπάρχει και σχετική παράκληση…υπέρ του αθλούντος δούλου Σου και παράσχου εξ
ύψους ισχύν ίνα υπέρ Σου δοξάση την θεότητα…όντως μείζονα ισχύν έχουσι μάρτυρες
και τα λείψανά τους και σιωπώντες ημών των φθεγγομένων. Η προέλευσή τους από
κάθε τάξη, φύλο και επάγγελμα, ηλικία, μόρφωση…άντρες και γυναίκες
καταξιώνοντας το φύλο τους ιατροί αλλά και μέθυσοι, ιερείς και λαϊκοί με αγάπη
Χριστού και πόθο σωτηρίας τόσο της ψυχής τους όσο και των άλλων με ταπείνωση
ώστε να σωθεί και ο τόπος αυτός η Ορθοδοξία και ο ελληνισμός…αιώνιος πν.νόμος:
όπου σώζονται ψυχές σώζονται και έθνη κι ας μην είχαν συνειδητοποιήσει το
μέγεθος της σημασίας της θυσίας τους…σήμερα;
Οι νεομάρτυρες σήμερα
Μας καλούν γιατί κινδυνεύει ο τόπος πάλι από πολλούς εχθρούς. Τον
ευδαιμονισμό που μας κάνει αδιάφορους για την πίστη και πν.νεκρούς και κυρίως
όπως γίνεται στις ψυχές των παιδιών μας συστηματικά…γι’ αυτό μάρτυρας και
ομολογητής θα γίνει όποιος χριστιανός και μάλιστα νέος πιστός στο ορθόδοξο ήθος
αντισταθεί και διατηρήσει την πν.ελευθερία αφού το ορθόδοξο ήθος αποτελεί το
καλύτερο αντίδοτο στο πρόβλημα των ημερών μας. Υλιστικές παλιές και παλιότερες
ιδεολογίες και ήθη ανορθόδοξα στα ιερά και τα όσιά μας ώστε να αντικατασταθεί ο
ελληνορθόδοξος θεανθρωπισμός. Διαστρεβλώνεται η ιστορία και ειρωνείες και
περιφρόνηση για ό, τι ιερό αλλά μέσα από
αυτόν τον έμμεσο διωγμό της πίστεως θα αναδειχθούν οι σύγχρονοι ομολογητές και
μάρτυρες του Χριστού τόσο στον πολιτικό στίβο όσο και στην παιδεία στην
καθημερινότητά μας όταν αντισταθούμε στα ξενότροπα καταστρεπτικά ήθη ειδικά οι
νέοι που δίνουν τον σκληρότερο αγώνα της ζωής τους καθώς και οι οικογενειάρχες
πολύτεκνοι υπάκοοι στο Θεό γονείς και έγκυοι που αρνούνται έκτρωση κι ας πιέζονται
αλλά κι οι νέοι που θα φορέσουν το ι.σχήμα του κλήρου φέροντες τον ονειδισμό
του Χριστού όλοι αυτοί θα λογιστούν ως μάρτυρες και ομολογητές Του. Κάθε
χριστιανός που θα αρνηθεί για την αγάπη του Χριστού να πουλήσει την ψυχή του σε
όσους του τάζουν λαγούς με πετραχήλια κοινωνική άνοδο και υποστήριξη στα σχέδιά
του γιατί όντως ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα και δίχως Θεό όλα επιτρέπονται που
λέει κι ο λογοτέχνης…
Συμπέρασμα
Φωνάζουν τόσο επίκαιρα από αιώνες-από τον 13ο- οι Πατέρες μας
μένετε μετά πολλής αγάπης και χαράς εν τη αμωμήτω πίστει Χριστού και τούτον
ομολογείτε ενώπιον των ανθρώπων παρρησία πολλή ίνα και αυτός ομολογήσει υμάς
ενώπιον του Πατρός αυτού και πάντων των αγγέλων δια τούτο στήκετε εν τη πίστει
και εδραίοι γίνεσθε αμετακίνητοι και ασάλευτοι μένετε μέχρι και λόγου και
νεύματος. Οι ευχές των αγίων νεομαρτύρων μας ας μας βοηθήσουν να ομολογούμε
ορθοδόξως έργω και λόγω Πατέρα Υιόν και Άγιον Πνεύμα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
ΑΓ.ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΕΡΓΑ 9-11, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
1985-6
ΑΓ.ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΝΕΟΝ
ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ(1799) & ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ 12 ΜΗΝΩΝ(1805)
ΑΓ.ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΕΡΓΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ,
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1981
κκ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ,
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΨΑΝΗ, ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΙΜ
ΑΓ.ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΑΓ.ΟΡΟΥΣ, Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ
ΓΕΝΟΣ, ΑΓ.ΟΡΟΣ 1991
ΘΗΕ, ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ
ΚΡΗΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ, τ. Α΄- Γ΄ ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ
Ι.ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ 2000-1
ΤΡΙΚΟΥΠΗ ΣΠ.,ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, 1857
