Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη
Ο Μέγας Βασίλειος, ο σοφός και άγιος Ιεράρχης της Εκκλησίας, δεν είναι ασφαλώς «ο άγιος Βασίλης» που περιμένουν τα παιδιά για να τους φέρει δώρα, ούτε εκείνος που στολίζει τους δρόμους και τις βιτρίνες, τον καιρό των εορτών των Χριστουγέννων και εορτάζεται ειδυλλιακά, ως συμπλήρωμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Η φιλανθρωπία του και η αγάπη του στα παιδιά, μπορεί να συνδέεται με τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, δεν είναι όμως το αυθεντικό πρόσωπο του μεγάλου αγίου της Εκκλησίας.
Ο άγιος Βασίλειος, εκφράζει το ιδανικό πρόσωπο του αγίου, γιατί συγκεντρώνει στο πρόσωπο του, τη σοφία και την αγιότητα, τη θεολογία και την αγία ζωή, στοιχεία απαραίτητα για τους κληρικούς της ποιμαίνουσας εκκλησίας. Σπούδασε στην Αθήνα, τέσσερα και πλέον έτη, τις επιστήμες της εποχής του, ελληνική φιλολογία, φιλοσοφία, Αστρονομία, γεωμετρία, ρητορική και ιατρική κι έμαθε στην εκκλησία, τη θεολογία και την εν Χριστώ ζωή.
Η πραγματεία του στην «Εξαήμερο», φανερώνει τις γνώσεις του γύρω από τις τότε φυσικές επιστήμες και την ιατρική. Οι ομιλίες του για τη μέθη και το φθόνο, δείχνουν την βαθειά του γνώση για τα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής και για τα πάθη που τυραννούν τον άνθρωπο. Ο λόγος του στους αγίους σαράντα μάρτυρες, φανερώνει την αγάπη του στους αγίους της εκκλησίας και την ορθόδοξη πίστη του. Η Θεία Λειτουργία που φέρει το όνομα του και τα βιβλία του που περιέχονται στην Πατρολογία, φανερώνουν τη μεγάλη θεολογική μορφή, που «υποχρέωσε» την εκκλησία, να τον ονομάσει Μέγα Βασίλειο.
Ο Μέγας Βασίλειος, χωρίς να απορρίψει την κοσμική γνώση και τη φιλοσοφία, υπερύψωσε τη θεολογία, ως την ύψιστη «φιλοσοφία», που οδηγεί κατευθείαν στην αγκαλιά του Θεού. και είδε στην εκκλησία τις φιλάνθρωπες και αγαπητικές ενέργειες του Θεού. Το νόημα της ζωής για το Βασίλειο είχε δυο όψεις: Αγιότητα και αγάπη. Στην αγιότητα είδε το θέλημα του Θεού. Στην αγάπη τον προορισμό του ανθρώπου. Δική του είναι η διατύπωση, ότι η μεγαλύτερη δύναμη που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο, πέρα από το λογικό και την ελευθερία, είναι η αγαπητική δύναμη. Αυτή οδηγεί τον άνθρωπο στο ύψος των αγγέλων, αυτή - στη διαστροφή και την έκπτωση της- μπορεί να τον οδηγήσει στο επίπεδο των ζώων και στο δαιμονισμό.
Ολόκληρη η ζωή του Βασιλείου, κινήθηκε σε δυο άξονες, σε δυο πιστεύω, σε δυο οράματα, σε δυο τρόπους ζωής: Στη φιλοθεΐα και στη φιλανθρωπία. Ποτέ δεν ξεχώρισε το ένα από το άλλο, ούτε πίστεψε ποτέ, ότι μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο. Αγάπη ολόψυχη στο Θεό, αγάπη θυσιαστική στον άνθρωπο.
Η μεγαλύτερη αγάπη του ήταν τα παιδιά, που υπόφεραν πολύ στην εποχή του, εξαιτίας των πολέμων και των ασθενειών. Με τη πατρική του στοργή και την βοήθεια της ιατρικής που είχε σπουδάσει, στάθηκε δίπλα στα παιδιά, πατέρας και γιατρός μαζί και ράγιζε η καρδιά του κάθε φορά που έβλεπε τα ματάκια τους να βασιλεύουν, χωρίς να μπορεί να τα βοηθήσει.
Είναι χαρακτηριστική η αγάπη του στους ανθρώπους και κυρίως η κατανόηση του στον ανθρώπινο πόνο. Γράφει στο φίλο του Νεκτάριο, που πέθανε πρόωρα το παιδί του: «Δεν υπάρχουν λόγια να σε παρηγορήσω, ούτε είναι ανάγκη να σου πω, πόσα δάκρυα έχυσα. Γιατί ποιος έχει πέτρινη καρδιά, ή είναι τόσο ξένος στην ανθρώπινη φύση, που να μείνει απαθής σε τέτοιο πόνο. Αν θελήσομε να θρηνήσομε σύμφωνα με το μέγεθος του δυστυχήματος, δεν θα μας αρκούσε ο χρόνος της ζωής μας. Αλλά και αν τα νερά των ποταμών γίνονταν δάκρυα, πάλι δεν θα ήταν αντάξιος ο θρήνος μας. Όμως δεν χάθηκε το παιδί μας. Δεν εξαφανίστηκε. Το δώσαμε στο Θεό και ζει η ψυχή του και μια μέρα θα το συναντήσομε».
Κάνει μια αποστροφή, απευθύνεται στον ήλιο και του λέει, σχετικά με το θάνατο του παιδιού: «Πώς μπόρεσες να δεις τέτοιο θέαμα;» Απευθύνεται στη γη και της λέει: «Πώς μπόρεσες να δεχτείς στα σπλάχνα σου τέτοιο πλάσμα;»
Η αγάπη του στους ανθρώπους, πυράκτωνε με συμπόνια, κάθε μέρα την καρδιά του. Για να μπορεί να απαλύνει τον πόνο των ανθρώπων, δημιούργησε ένα συγκρότημα ιδρυμάτων, που ονομάστηκε από το όνομα του Βασιλειάδα και είχε μέσα ορφανοτροφείο, πτωχοκομείο, ξενώνα, νοσοκομείο, γηροκομείο, όπου έβρισκαν καταφυγή και προστασία χιλιάδες άνθρωποι.
Όμως η καρδιά του Βασιλείου, δεν μπορούσε ν’ αντέξει πιο πολύ τον ανθρώπινο πόνο. Η αυστηρή ασκητική του ζωή και η μέριμνα του για την εκκλησία, κλόνισαν σοβαρά την υγεία του. Η γη δεν άντεχε πια την παρουσία του και ο Θεός τον κάλεσε κοντά του, να τον ξεκουράσει και να αγιάσει την ψυχή του, σε ηλικία μόλις 49 ετών, την 1η Ιανουαρίου του έτους 379.
Για το λαό, ήταν ο άγιος Ιεράρχης. Οι άνθρωποι κυριολεκτικά τον λάτρεψαν και αγάπησαν εξαιτίας του πιο πολύ το Θεό. Τόσος ήταν ο συνωστισμός κατά την κηδεία του, που πολλοί άνθρωποι πέθαναν από ασφυξία.
Για την ιστορία είναι ο Μέγας Βασίλειος. Για την εκκλησία ο άγιος ποιμενάρχης. Για την ελληνική παιδεία προστάτης των γραμμάτων. Για το Θεό ο αγαπημένος του Επίσκοπος. Για μας τους ιερείς πρότυπο Ιεράρχη. Για τους απλούς ανθρώπους, ο στοργικός πατέρας. Για τα παιδιά, η χαρά της αγάπης.
