Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη
Γεν. Αρχιερ. Επιτρόπου Ι. Μ. Πέτρας & Χερρονήσου
«Το αντίθετο της αμαρτίας δεν είναι η αρετή, αλλά η ελευθερία», θα μας πει ο Δανός υπαρξιστής φιλόσοφος Κίρκεγκαρντ. Η αντίληψη ότι ο άνθρωπος μέσα στην αμαρτία χάνει την ελευθερία του, υπερτονίζεται σ’ όλα τα έργα του Ντοστογέφσκυ, ιδιαίτερα στο «Έγκλημα και τιμωρία», στον «Ηλίθιο», στον «Παίκτη» και στον «Έφηβο, όπως και στο «Άννα Καρένινα» του Τολστόι. Και δεν είναι μόνο η ηθική ελευθερία που χάνεται, αλλά κυρίως η ψυχική και πνευματική ελευθερία.
Για την ορθόδοξη Εκκλησία, το αντίθετο της αμαρτίας είναι η πίστη, η αγάπη, η αγιότητα και η θέωση, «το φως του Χριστού», που αποκαλύπτει και φανερώνει τις κηλίδες της αμαρτίας, που στις περισσότερες περιπτώσεις «φαίνονται» «φυσιολογικές». Ότι όμως η αμαρτία, από τις μικρότερες μορφές της μέχρι τις μεγαλύτερες, είναι απώλεια της ανθρώπινης ελευθερίας, είναι μια πραγματικότητα.
Η έννοια της αμαρτίας έχει σήμερα τελείως σμικρυνθεί, σε τέτοιο βαθμό που να προκαλεί την ειρωνεία και την απαξίωση του ανθρώπου. Κι όμως η αμαρτία είναι το κακό σ’ όλες τις διαστάσεις και τις μορφές του, που το ονοματίζει ο άνθρωπος ανάλογα με τα πιστεύω και το συμφέρον του.
Η αμαρτία είναι η πραγμάτωση του κακού μέσα στη ζωή του κόσμου, με πρωταγωνιστή πάντα τον άνθρωπο και θύμα τους συνανθρώπους του και το περιβάλλον του. Η άρνηση του ανθρώπου να παραδεχτεί το κακό ως αμαρτία, οφείλεται στην επιθυμία του, να δει το κακό αυτόνομα κι όχι σε σχέση με την ύπαρξη του Θεού. Κάθε αμαρτία όμως και κάθε κακό, προσβάλλει πρώτα το Θεό κι ύστερα τον άνθρωπο.
Το χειρότερο στην περίπτωση του κακού, είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζεται με τη μορφή του καλού, με μια εξωτερική ομορφιά, σαν ένα ωραίο άνθος που κρύβει μέσα του ένα φίδι, σαν ένας όμορφος καρπός, που μέσα του έχει δηλητήριο. Το να μη θέλεις όμως να δεις κάποιες μορφές του κακού στον εαυτό σου και δίπλα σου, είναι στρουθοκαμηλισμός και αλλοίωση της πραγματικότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Δεν μπορούμε να παρουσιάζομε το άσπρο μαύρο και να βλέπομε τα πράγματα με χρωματιστά γυαλιά.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η πηγή απ’ όπου πηγάζουν οι περισσότερες κακίες και τα πιο καταστροφικά πάθη, είναι η υπερηφάνεια. Αυτή γεννά την αλαζονική συμπεριφορά, την κενοδοξία, τον εγωισμό, που διαλύουν την ομαλή ζωή μιας κοινωνίας και κάνουν κακό στους ανθρώπους. Ο εγωιστής άνθρωπος είναι ο πιο επικίνδυνος κι ας νομίζει ότι, «είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει». Κι είναι περιττό να πούμε, ότι αυτό δεν είναι ελευθερία, αν λάβομε υπ’ όψη μας ότι, αληθινή ελευθερία είναι, αυτή που «αρχίζει» από κει που τελειώνει η ελευθερία του άλλου, ή πιο σωστά, αυτή που «συνυπάρχει» με την ελευθερία του άλλου.
Ένας φιλήδονος άνθρωπος π.χ. χάνει την ελευθερία του. Δεν σέβεται την ελευθερία του άλλου, δεν τον αντιμετωπίζει ως πρόσωπο με αξιοπρέπεια. Ένας φιλάργυρός χάνει την ελευθερία του. Λατρεύει τα χρήματα, θυσιάζει για χάρη τους κάθε έννοια ανθρωπισμού και είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για να τα αποκτήσει και πέραν αυτού, νεκρώνει μέσα του κάθε έννοια φιλαλληλίας.
Μια μορφή ύπουλης αμαρτίας, είναι η ζήλεια και το μίσος. Είναι η σταγόνα το δηλητήριο που μηδενίζει όλο το καλό που κάνεις σ’ έναν άνθρωπο. Και φυσικά ο μόνος άνθρωπος που δεν μπορεί να ξεγελάσει του άλλους ότι είναι ελεύθερος, είναι αυτός που έχει μίσος στην ψυχή του. Αυτό το πάθος τροφοδοτεί τις σκέψεις και τις ενέργειες του και είναι «δίκαιο πάθος», όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος, γιατί ως μίσος, κάνει κακό στους άλλους, αλλά ως φθόνος, τιμωρεί αυτόν που το έχει.
Μια άλλη μορφή αμαρτίας που παίρνει χαοτικές διαστάσεις είναι η αδικία και η εκμετάλλευση. Σ’ αυτή την περίπτωση νεκρώνεται η αγάπη και γίνεται η ευλάβεια στο Θεό υποκρισία. Αφαιρεί την ελευθερία και δημιουργεί πολλές μορφές δουλείας, όπως η φτώχεια και η ψυχική εξάρτηση.
Η χειρότερη βέβαια περίπτωση που ο άνθρωπος χάνει την ελευθερία του, είναι ο φόνος. Ο δολοφόνος σκοτώνει έναν άνθρωπο και δολοφονεί ψυχικά τον εαυτό του. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ύβρις απέναντι στο Θεό, που χορηγεί τη ζωή.
Κάθε μορφή αμαρτίας, από τον απλό λογισμό, τα ψυχοφθόρα πνευματικά και σωματικά πάθη, μέχρι τις πιο απάνθρωπες συμπεριφορές, είναι καταστάσεις που ο άνθρωπος χάνει το πιο πολύτιμο αγαθό του, την ελευθερία, που μαζί με το λογικό και την αγαπητική δύναμη, είναι τα μεγαλύτερα χαρίσματα που τον κάνουν, από «κατ’ εικόνα Θεού» δημιούργημα, ζωντανή εικόνα του Θεού.
