Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Ατσαλάκη
Γεν. Αρχιερατικού Επιτρόπου Ι. Μ. Πέτρας & Χερρονήσου
Προϊσταμένου του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου πόλεως Αγ. Νικολάου
Προϊσταμένου του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου πόλεως Αγ. Νικολάου
Στις 28 Ιανουαρίου του έτους 1881 πέθανε ο μεγάλος ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογέφσκυ. Η ονομασία πανάνθρωπος ανήκει στο Σέρβο Ιερομόναχο Ιουστίνο Ποποβιτς, Καθηγητή Πανεπιστημίου και μέγιστο ορθόδοξο θεολόγο της Σερβικής εκκλησίας. Αποσπάσματα από ένα άρθρο του, που περιέχεται στο βιβλίο «Σπουδή στο Ντοστογέφσκυ», θα δούμε στη συνέχεια, ως το ωραιότερο φιλολογικό μνημόσυνο που μπορούμε να κάνουμε στη μνήμη του:
-----------------------------------------------------
Ο Ντοστογέφσκυ ανήκει σε όλους τους κόσμους και σε όλους τους ανθρώπους. Είναι πανάνθρωπος και συγγενής όλων. Συγγενής των Σέρβων, των Ελλήνων, των Βουλγάρων, των Γάλλων, όλων των ανθρώπων σε όλες τις ηπείρους. Κανείς άνθρωπος δεν είναι ξένος γι’ αυτόν. Εάν ένας είναι εγκληματίας, θα βρει κατανόηση σ’ αυτόν. Εάν είναι μάρτυρας, θα βρει προστασία σ’ αυτόν. Εάν είναι απελπισμένος, θα βρει παρηγοριά σ’ αυτόν. Αν είναι φτωχός, θα βρει ανοιχτές τις αγκάλες του. Αν είναι άπιστος, θα βρει στοργικό δάσκαλο σ’ αυτόν. Αν είναι πιστός, θα βρει σ’ αυτόν, θαυμάσια ομολογία πίστεως.
Ο Ντοστογέφσκυ παρακολούθησε τον άνθρωπο σ’ όλους τους δρόμους του, από το διάβολο ως το Θεό κι από το Θεό ως το διάβολο. Βασανίστηκε όσο λίγοι, με το μυστήριο του ανθρώπου και το μυστήριο του Θεού και με το μυστήριο του διαβόλου.
Κατά τους νεώτερους χρόνους, κανείς δεν έδωσε τέτοια μαρτυρία για το Χριστό, όσο την έδωσε αυτός. Κανείς δεν κατέδειξε με τόση δύναμη ότι, ο Χριστός είναι το παν για τον άνθρωπο. Αν του αποδείκνυε κανείς, ότι ο Χριστός είναι έξω από την Αλήθεια, θα προτιμούσε το Χριστό απ’ αυτού του είδους την Αλήθεια. Κανείς στον κόσμο, δεν εξύμνησε τόσο τον πόνο του ανθρώπου και τη θλίψη του , την απελπισία του και τη χαρά του, την πίστη του και την αγάπη του, όσο αυτός.
Για τον Ντοστογέφσκυ, ο Θεός είναι η ύψιστη και η εγγύτατη πραγματικότητα. Για τους ήρωες του, μια μόνο κεντρική βάσανος υπάρχει: ο Θεός. «Με βασανίζει μόνο ο Θεός», εξομολογούνται όλοι οι ήρωες του. Εάν ο Θεός δεν υπάρχει, τότε τα πάντα είναι διαβολικό χάος, ανοησία και τρέλα. Τότε τα πάντα εδράζονται στο παράλογο.
Η δεύτερη μετά το Θεό μέγιστη πραγματικότητα είναι ο άνθρωπος, η αθάνατη ψυχή του ανθρώπου, το πρόσωπο του. Όταν ο Θεός είναι η πρώτη πραγματικότητα, τότε η αθανασία της ψυχής είναι η δεύτερη πραγματικότητα. Η αθανασία της ψυχής είναι λογική και φυσική, όπως και η ύπαρξη του Θεού.
Ο Ντοστογέφσκυ δεν μπορεί να φανταστεί τον άνθρωπο χωρίς ψυχή. «Ο άνθρωπος υπάρχει, γιατί υπάρχει ο Θεός». «Εάν δεν υπήρχε ο Θεός, ο άνθρωπος δεν μπορούσε να υπάρξει». «Η προσωπική αθανασία και ο Θεός, είναι μία και η αυτή ιδέα». «Αν υπάρχει Θεός, τότε εγώ είμαι αθάνατος» ισχυρίζεται. «Αν δεν υπάρχει Θεός, τότε τα πάντα επιτρέπονται». Γι’ αυτό το σπουδαιότερο πράγμα επί της γης, είναι γι’ αυτόν, να πιστεύεις στο Χριστό και στη μετά θάνατον ζωή. Όλοι οι κόσμοι του Ντοστογέφσκυ μαρτυρούν, ότι ο διάβολος υπάρχει, ο Θεός υπάρχει, η αθανασία της ψυχής υπάρχει.
Η μορφή του Χριστού γέμιζε όλη την ψυχή του Ντοστογέφσκυ κι έτσι έγινε ο πιο διορατικός προφήτης κι ο πιο εύγλωττος απόστολος του Χριστού, κατά τους νεώτερους χρόνους. Κατόρθωσε στα έργα του, να παρουσιάσει ζωντανό το Χριστό. Θεωρούσε τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα αλλά και το ρωσικό λαό, γένος του Χριστού.
-------------------------------------------------------
Πιστεύω ότι αυτά τα λίγα αποσπάσματα, από ένα σύγχρονο άγιο της Σερβικής εκκλησίας, σκιαγραφούν την πίστη του Ντοστογέφσκυ στο Θεό και τον άνθρωπο, αν κι έχουν γραφεί ολόκληρα βιβλία για τα έργα του και το πρόσωπο του.
Στις 26 Ιανουαρίου είπε στη γυναίκα του, να του διαβάσει ένα απόσπασμα από το ευαγγέλιο, μετά κάλεσε τον ιερέα και εξομολογήθηκε, ύστερα κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων και παρέδωσε την ψυχή του στο Θεό, που τόσο πολύ αγάπησε στη ζωή του.
Πριν λίγα χρόνια που βρέθηκα στο μοναστήρι του Αλεξάνδρου Νέφσκυ στην Αγία Πετρούπολη, πήγα στο Κοιμητήριο της Μονής κι είδα μέσα στη μαγεία ενός καταπράσινου τοπίου, κάτω από ένα πλάτανο, τον τάφο του Ντοστογέφσκυ. Σταμάτησα εκστατικός, χωρίς σκέψεις και λογισμούς και αναρωτήθηκα πώς χώρεσε μέσα σ’ ένα τόσο απέριττο τάφο, ένας τόσο μεγάλος άνθρωπος, με τέτοιο νου και τέτοια ψυχή! Πώς σταμάτησε να χτυπά αυτή η καρδιά, που τόσα χρόνια χτυπούσε εντατικά, για τον πόνο και τα πάθη του ανθρώπου!
Θυμήθηκα τις συναρπαστικές ώρες που πέρασα διαβάζοντας τα βιβλία του. Πόσο πόνεσα και χάρηκα μαζί με τους ήρωες του! Και τέλος διέσχισα τους χρόνους και τους καιρούς με τα μάτια της ψυχής μου και «είδα» τις χιλιάδες των ανθρώπων, ιερείς και μοναχούς, φτωχούς και καταφρονεμένους, πόρνες και εγκληματίες, ληστές και εγκαταλειμμένους, ποιητές και συγγραφείς, εργάτες και σοφούς, που με δάκρυα τον συνόδεψαν στον τάφο του. Σε όλους αυτούς και στον καθένα χωριστά, είχε μιλήσει με τα βιβλία του στην καρδιά τους.
Το μόνο που σκέφτομαι σήμερα είναι, να ευγνωμονώ το Θεό, που με αξίωσε να διαβάσω τα βιβλία του και να τον αγαπήσω, ως ένα αληθινό άνθρωπο της αγίας Ρωσίας, της ορθόδοξης εκκλησίας, της ανθρωπότητας. Όταν ο μεγάλος ρώσος συγγραφέας Τολστόι, έφυγε τελευταία φορά από το σπίτι του, λίγο πριν το θάνατο του, άφησε ανοιχτό, ένα βιβλίο του Ντοστογέφσκυ που διάβαζε. Κάποτε είχε πει: «Να πείτε στο Ντοστογέφσκυ, ότι τον αγαπώ πολύ». Αυτό θα μπορούσα να πω κι εγώ σήμερα, στον άνθρωπο που συγκίνησε, τόσο πολύ την ψυχή μου.
