Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη
Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου
Ιεράς Μητροπόλεως Πέτρας & Χερρονήσου
Η εικόνα της Αγίας Τριάδος
Υπήρξε προβληματισμός, ειδικά στη Ρωσική Ορθόδοξη Θεολογία, αν μπορεί να εικονιστεί η Αγία Τριάδα, ιδιαίτερα ο Πατέρας και το Άγιο Πνεύμα. Και τα δύο αυτά πρόσωπα, εικονίστηκαν όπως ο Υιός, με μορφή ανθρώπου. Σύμφωνα με την περιγραφή της φιλοξενίας των τριών αγγέλων από τον Αβραάμ στη Δρυ του Μαμβρή, που ήταν η φανέρωση της Αγίας Τριάδος, με τη μορφή των αγγέλων. Η εικόνα αυτή έφτασε στην τελειότερη θεολογική της έκφραση, με τον Ρώσο μοναχό Ανδρέα Ρουμπλιώφ, στη Μονή του Αγίου Σεργίου του Ράντονεζ. Το αριστούργημα της ρωσικής αγιογραφίας, που βρίσκεται σήμερα σε μια εκκλησία του Κρεμλίνου.
Είναι οι τρεις άγγελοι. Τα πρόσωπα τους είναι τα ίδια. Διαφέρουν μόνο τα ενδύματα τους, τα χρώματα και η στάση του σώματος. Αυτή η διαφορά ερμηνεύει τα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Αγέννητος ο Πατήρ. Γεννητός ο Υιός. Εκπορευτόν το ΄Αγιον Πνεύμα. Δημιουργός ο Πατήρ. Λυτρωτής ο Υιός. Αγιαστής το Άγιο Πνεύμα. Άναρχος ο Πατέρας, Συν-άναρχος ο Υιός, Συν- αϊδιο το Άγιο Πνεύμα. Αυτό σημαίνει: Τέλειος Θεός ο Πατέρας. Τέλειος Θεός ο Υιός. Τέλειος Θεός το Άγιο Πνεύμα. Όχι τρεις Θεοί. Ένας Θεός στην ουσία, τρεις υποστάσεις. Τρία πρόσωπα. Ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ο Τρισυπόστατος Θεός του κόσμου.
Μία ουσία, μία φύσις, ένας Θεός, τρία πρόσωπα, ισόκυρα, ισότιμα και ισοδύναμα. Η γέννηση του Υιού είναι αϊδια. Το ίδιο και η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρξε στιγμή στην αιωνιότητα ή στο χρόνο, που δεν υπήρχε ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα. Ο Πατέρας γεννά αϊδίως τον Υιό και εκπορεύει αϊδίως το ΄Αγιο Πνεύμα.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, πολύ συμβολικά και τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, μεταξύ κτιστού και Ακτίστου, Θεού και ανθρώπου, το παράδειγμα της φλόγας ενός κεριού. Η φλόγα γεννά τη θερμότητα και εκπέμπει τη λάμψη. Δεν υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο. Το ίδιο μπορούμε ευλαβικά να σκεφτούμε: Ο πατέρας συμβολίζει τη φλόγα. Ο Υιός τη θερμότητα. Το Άγιο Πνεύμα τη λάμψη.
Η υποτίμηση του Υιού έφερε την αίρεση του Αρείου, που συντάραξε αιώνες την Εκκλησία και φτάνει μέχρι τις ημέρες μας με την αίρεση των Χιλιαστών, «μαρτύρων του Ιεχωβά». Η υποτίμηση του Αγίου Πνεύματος έφερε άλλες αιρέσεις.
Γι’ αυτό η ορθόδοξη εικόνα της Αγίας Τριάδος, είναι η εικόνα με τους τρεις αγγέλους. Αυτό ισχύει για όλες τις εθνικές ορθόδοξες εκκλησίες. Βέβαια υπάρχει μια εικόνα ορθόδοξη της Αγίας Τριάδος, που το Άγιο Πνεύμα εικονίζεται σαν περιστέρι, ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό. Στην ορθόδοξη αγιογραφία είναι σωστή -όταν ζωγραφίζεται με ορθόδοξο τρόπο -και πρέπει να προσκυνείται. Στηρίζεται στη βάπτιση του Χριστού, που φάνηκε στον Ιωάννη, σαν περιστέρι το Άγιο Πνεύμα.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι περιστέρι ή σαρκώθηκε σε περιστέρι. Απλά φάνηκε στα μάτια του Ιωάννη σαν περιστέρι. Δεν μπορούσε να το δει αλλιώς. Το είδε με τη μορφή του περιστεριού. Αυτό πρέπει να το γνωρίζομε σαν ορθόδοξοι χριστιανοί και να έχομε πάντοτε υπόψη μας την εικόνα των τριών αγγέλων.
Στην εικόνα της Πεντηκοστής π.χ. το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται «εν είδει πυρίνων γλωσσών». Με τη μορφή πύρινης γλώσσας ήρθε σε κάθε Απόστολο. Δεν είναι όμως πύρινη γλώσσα.
Επομένως ο Θεός μας είναι Τριαδικός στις υποστάσεις, ένας στην ουσία. Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Γι’ αυτό η λατρεία μας και η ζωή μας αρχίζει και τελειώνει, στο όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος.
Αρχίζει η Λειτουργία μας με την ευλογία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Βαπτίζομε ένα παιδί, στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Στεφανώνουμε δύο ανθρώπους στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Ψάλλομε τον τρισάγιο ύμνο: «Άγιος ο Θεός, Άγιος ισχυρός, Άγιος αθάνατος» που είναι ύμνος στην Αγία Τριάδα, ως τελευταίο αποχαιρετισμό στους νεκρούς μας και τους εμπιστευόμαστε μ’ αυτό τον τρόπο στην αγκαλιά του Θεού.
Επόμενο θέμα: Οι πειρασμοί του Ιησού.
