Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη
Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου
Ιεράς Μητροπόλεως Πέτρας & Χερρονήσου
Ο Γάλλος Φιλόσοφος και Μαθηματικός
Καρτέσιος, θεωρείται ο εκφραστής της πιο ακραίας μορφής σκεπτικισμού. Η πιο
γνωστή φιλοσοφική του διατύπωση είναι, το
Cogito ergo sum, σκέφτομαι άρα
υπάρχω. Το απόφθεγμα του στηρίζεται στο
εξής σκεπτικό: «Μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με περιβάλλουν και
για όλα όσα σκέφτομαι. Για ένα δεν μπορώ να αμφιβάλλω, δηλ. για το ότι
αμφιβάλλω». Γι’ αυτό χαρακτηρίστηκε «φιλόσοφος της αμφιβολίας».
Εμείς δεν θα ασχοληθούμε με τη
φιλοσοφία του Καρτεσίου. Θα πάρομε μόνο
το απόφθεγμα «σκέπτομαι άρα υπάρχω» και
θα προσπαθήσομε να το ερμηνεύσομε με τη
χριστιανική ανθρωπολογία. Να δούμε δηλ. τη σημασία της σκέψης, ως ενέργεια και
λειτουργία της λογικής, στη ζωή του ανθρώπου.
Για την Εκκλησία, η λογική είναι μια
από τις μεγαλύτερες δυνάμεις και λειτουργίες της ψυχής. Η ψυχή έχει κι άλλες
εφέσεις και δυνάμεις, μυστικές, βουλητικές, συναισθηματικές , διαισθητικές, μεταφυσικές,
ενορατικές. Η συνισταμένη όλων αυτών των ενεργειών είναι ο Νους ή το Πνεύμα.
Είναι το σημείο που εδράζεται η «Θεία
εικόνα» μέσα στον άνθρωπο. Αυτό που στη θεολογική γλώσσα ονομάζεται «νοερόν» και «αυτεξούσιον»,
«νους» και «ελευθερία» .
Το πνεύμα λοιπόν, είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου.
Τον διαφοροποιεί από την υπόλοιπη δημιουργία και φανερώνει τη θεϊκή του καταγωγή. Ο Βρετανός Αστροφυσικός Έντινγκτον λέει: «είμαστε περισσότερο βέβαιοι, ότι υπάρχει πνεύμα, παρά ότι υπάρχει ύλη». Αυτό είναι η μεγάλη αξία του ανθρώπου. Από το
πνεύμα πηγάζει η σκέψη, με όργανο νοήσεως τον εγκέφαλο.
Επειδή η σκέψη πηγάζει από το
πνεύμα, πλέουν στη θάλασσα τα πλοία και
πετούνε στον αέρα τα αεροπλάνα. Δημιούργησε ο άνθρωπος κοινωνίες. Έπλασε
πολιτισμούς. Καλυτέρευσε τη ζωή του. Εφεύρε τέχνες και επιστήμες. Αντιμετώπισε την
απειλή των στοιχείων της φύσεως. Πολέμησε τις ασθένειες. Αγωνίζεται να καθυστερήσει το
βιολογικό θάνατο. «Φύσει του ειδέναι
ορέγεται» κατά τόν Αριστοτέλη. «Ερμηνεύει το Σύμπαν» κατά τον Γάλλο Μαθηματικό
Πασκάλ.
Οι
«Σκέψεις» του Πασκάλ, που
κυκλοφορούν σε βιβλίο, μεταφρασμένο και στα ελληνικά, είναι σκέψεις μεγάλου
στοχαστή και πιστού χριστιανού, που μέσα
στο μυστήριο του Σύμπαντος, είδε καθαρά τα σημεία της παρουσίας του Θεού. Λέει σε κάποιο σημείο: «Το Σύμπαν είναι
πανίσχυρο κι έχει τη δύναμη να συντρίψει
τον άνθρωπο. Όμως ο άνθρωπος είναι ανώτερος από το Σύμπαν, γιατί μόνο αυτός,
έχει τη δύναμη να το ερευνά και να το
ερμηνεύει». Ο Πασκάλ ονομάζει τον άνθρωπο «καλάμι
σκεπτόμενο». Καλάμι γιατί είναι αδύνατο σωματικά και το χτυπούνε ανελέητα
οι άνεμοι. Έχει όμως το χάρισμα να σκέπτεται κι αυτή είναι η μεγαλύτερη αξία
του. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του: «Ο
Χριστός θα βρίσκεται σε αγωνία, μέχρι το τέλος του κόσμου. Αφού ο Χριστός
βρίσκεται σε αγωνία, ας προσευχηθούμε ακόμη πιο πολύ».
Επειδή η σκέψη πηγάζει από το πνεύμα, γράφτηκε η Οδύσσεια
και η Ιλιάδα. Υψώθηκε ο Παρθενώνας και η
Αγιά Σοφιά. Το Ηρώδειο στην Αθήνα και ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Οι
Πυραμίδες στην Αίγυπτο και ο Ερμής του Πραξιτέλους. Το Κολοσσαίο στη Ρώμη και η
Παναγία των Παρισίων. Επειδή η σκέψη πηγάζει από το πνεύμα γεννήθηκαν τόσοι
πολιτισμοί σ’ όλα τα πέρατα της γης. Γράφτηκαν
τόσα βιβλία και έφτασε ο άνθρωπος στο φεγγάρι. Όπου περάσεις και δεις ένα ωραίο
έργο, θαυμάζεις τον άνθρωπο. Τη σκέψη του ανθρώπου. Με το λογικό του ο άνθρωπος,
άλλαξε την όψη του κόσμου.
Σκέφτεσαι τις τόσες
θεωρίες και ανακαλύψεις του ανθρώπου, από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα και
νιώθεις υπερηφάνεια για το μυαλό του, και
καταλαβαίνεις ότι είναι ο πρώτος και μεγαλύτερος
παράγων προόδου και πολιτισμού. Βλέπεις ένα δάσκαλο που μαθαίνει στα παιδιά
γράμματα και υποκλίνεσαι στην προσφορά του. Υποκλίνεσαι στο πρόσωπο ενός
γιατρού, που χαρίζει στον άνθρωπο την υγεία. Μπαίνεις σ’ ένα αεροπλάνο και θαυμάζεις
τη δύναμη της σκέψης του ανθρώπου. Παίρνεις ένα φάρμακο και ευγνωμονείς τον
άνθρωπο που τόφτιαξε.
Παντού, σε κάθε σου βήμα, βρίσκεται
μια αιτία να θαυμάσεις τον άνθρωπο. Τη λογική ψυχή του ανθρώπου. Δεν πρέπει βέβαια η λογική να απολυτοποιείται,
γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μόνο λογική,
είναι και καρδιά, με αισθήματα, με συναισθήματα και συνείδηση, με μυστικό και
μεταφυσικό βάθος. Εξάλλου «όλες οι
δυνάμεις της ψυχής, συνεργάζονται σε όλα τα έργα του ανθρώπου».
Σύμφωνα με τον
Φιλόσοφο Βασίλειο Τατάκη, «ο άνθρωπος που περιορίζεται μόνο στη γνώση της λογικής,
γίνεται πνευματικά ανάπηρος. Στο Χριστιανισμό τη θέση του «Σωκρατικού
δαιμονίου» την παίρνει η αίσθηση της ψυχής, της οποίας ένοικος είναι ο Θεός,
γεμάτος αγάπη για τα πλάσματα Του».
