Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη
Γεν. Αρχιερατικού Επιτρόπου Ι. Μ. Πέτρας & Χερρονήσου
Το «υποφέρω άρα υπάρχω» είναι το καταστάλαγμα από τη ζωή και το συγγραφικό έργο του Ντοστογιέφκυ, όπως αναλύεται από τον μεγάλο Ρώσο χριστιανό φιλόσοφο Μπερδιάγεφ. Ο πόνος, για τον Ντοστογιέφσκυ, είναι το νόημα της ζωής. Όλοι οι ήρωές του υποφέρουν. Βιώνουν με τρόπο απόλυτο τις ευχάριστες ή τις δυσάρεστες καταστάσεις της ζωής. Πονούν, αγωνιούν, χαίρονται, αμαρτάνουν, δοκιμάζονται από ασθένειες, υποφέρουν από το κακό που υπάρχει στην ψυχή τους αλλά και από το κοινωνικό κακό: Την αδικία, την εκμετάλλευση και τη σκληρότητα των ανθρώπων.
Ο Ντοστογιέφσκυ διαισθάνθηκε όσο λίγοι άνθρωποι την αγωνία του κόσμου. Κανείς δεν μπαίνει σαν αυτόν στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής ή όπως θα λέγαμε σήμερα στα βάθη του ασυνειδήτου. Αισθάνεται τις κραυγές του ατομικού ασυνειδήτου και τον συγκλονίζουν οι σκοτεινές δυνάμεις που κρύβει το συλλογικό ασυνείδητο. Τον απασχολεί έντονα η ύπαρξη του κακού. Ο πόνος του ανθρώπου, που παίρνει χαοτικές διαστάσεις στη ζωή του. Γνωρίζει τη δύναμη που έχουν τα πάθη στον άνθρωπο. Λέει στον Ηλίθιο: «Μόνο ο Θεός γνωρίζει, τι κρύβουν οι αδύναμες καρδιές». Βλέπει την αρρώστια και το θάνατο σαν αποκορύφωμα της σταυρωμένης ζωής του ανθρώπου. Βλέπει στη φτώχεια και τη δυστυχία το θρίαμβο της κοινωνικής αδικίας.
Αναζητά απαντήσεις σε όλα αυτά. Δεν τον ικανοποιούν οι κοσμοθεωρίες και οι ιδεολογίες της εποχής του. Ούτε τα φιλοσοφικά ρεύματα της Ευρώπης ούτε τα κοινωνικά συστήματα των νεωτεριστών. Ο Νίτσε θα πει: «Ο Ντοστογιέφσκυ είναι ο μόνος που μ’ έμαθε κάτι από ψυχολογία» κι ο Καζαντζάκης θα δηλώσει: «Δυο ήσαν οι Ρώσοι δράκοι, που μας είχαν αρπάξει στα μυθικά χρόνια της νιότης μας: Ο Τολστόη και ο Ντοστογιέφσκυ. Αυτοί οι δυο στάθηκαν οι μεγάλοι Πατέρες μας». Ο Ντοστογιέφσκυ γνωρίζει μια αλήθεια που θα τη διατυπώσει φιλοσοφικά ο μεγάλος Δανός υπαρξιστής φιλόσοφος Κιργκεγκάρτ: «όποιος δε αγωνιά για την ύπαρξη του κακού και του πόνου που υπάρχει στη ζωή των ανθρώπων, δεν είναι άνθρωπος». «Η αγωνία είναι γνώρισμα του αληθινού ανθρώπου». «Μόνο τα ζώα δεν αγωνιούν».
Ο Ντοστογιέφσυ λέει ότι «το δικό μου ωσσανά στο Θεό, πήγασε μέσα από το καμίνι των αμφιβολιών». Από αγάπη στον άνθρωπο, συμμετέχει σε ένα επαναστατικό μεταρρυθμιστικό κίνημα. Καταδικάζεται σε θάνατο, δια τουφεκισμού. Αυτή την ώρα, της μεγάλης του δοκιμασίας τον επισκέπτεται ο Θεός.
Είναι η στιγμή που βρίσκεται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα μαζί με τους συντρόφους του. Περιμένουν τον αξιωματικό να φωνάξει «πυρ». Εκφωνούνται τα ονόματα των καταδίκων. Η πρώτη τριάδα τουφεκίζεται. Περιγράφει με φοβερές λεπτομέρειες αυτές τις στιγμές στον Ηλίθιο, που μοιάζουν δευτερόλεπτα, που μοιάζουν αιώνες. Τη στιγμή που ετοιμαζόταν ο αξιωματικός να δώσει το σύνθημα του θανάτου, φάνηκε από μακριά να έρχεται ένα αμάξι της βασιλικής φρουράς. Περίμεναν να δουν. Η εντολή ήταν: Να μην τουφεκιστούν. Η θανατική ποινή τους, μετατράπηκε σε 4 χρόνια φυλακή στη Σιβηρία. Κι όμως, ελάχιστα δευτερόλεπτα αν καθυστερούσε ο αξιωματικός, θα είχαν όλα τελειώσει.
Όταν τους παίρνανε για τη Σιβηρία, μια γυναίκα έτρεξε κι έδωσε στο Ντοστογιέφσκυ ένα ευαγγέλιο. Αυτό το ευαγγέλιο έγινε ο πιστός σύντροφος του τον καιρό της εξορίας. Αυτό άνοιξε νέους ορίζοντες στην ψυχή του. Αυτό έφερε το Χριστό στην καρδιά του. Αυτό του έδωσε τη δύναμη, να αντέξει το μαρτύριο της περιφρόνησης των ανθρώπων που ζούσαν μαζί, στον ίδιο θάλαμο και ήταν 200 «φονιάδες, εγκληματίες, ληστές», που τον κορόιδευαν και τον μισούσαν.
Στο βιβλίο του «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων», περιγράφει αυτές τις εμπειρίες και λέει: «Η πραγματική μοναξιά, δεν είναι να είσαι μόνος, αλλά να είσαι υποχρεωμένος να ζεις μαζί με τόσους ανθρώπους, «εγκληματίες, φονιάδες, ληστές», που δεν δέχονται την παρουσία σου». Κι όμως όλοι αυτοί γνώριζαν, ότι ο Ντοστογιέφσκυ ήταν ο μεγάλος συγγραφέας «των πτωχών», που συντάραξε τους λαϊκούς κύκλους της Ρωσίας.
Αλλά ο Ντοστογιέφσκυ με την αγάπη που έφερε στην ψυχή του το ευαγγέλιο, με την ανεξικακία του, με την καρτερία και την ταπείνωση του, συγκίνησε και αλλοίωσε τους συγκρατούμενους του, που παρά τα άγρια ένστικτα τους, στο τέλος τον αγάπησαν πολύ.
Είναι συγκλονιστικά τα λόγια, που περιγράφει την αναχώρηση του από τα κάτεργα. Μου έσπασαν τις αλυσίδες από τα πόδια κι από τα χέρια. Τις κρατούσα στα χέρια μου, σαν να μην ήθελα να τις αποχωριστώ. Εκείνη την ώρα, είδα πολλά μάτια των ανθρώπων του κάτεργου δακρυσμένα. Ήταν από συμπάθεια. Στο τέλος με αγαπούσαν. Αυτά τα χρόνια κατάλαβα, ότι εκεί μέσα υπήρχαν ωραίες ψυχές.
συνεχίζεται...
